Trò chuyện với nhà văn NGUYỄN NGỌC TƯ

TÔI NHƯ KẺ ĐẼO CÀY GIỮA ĐƯỜNG...

Võ Đắc Danh thực hiện

“Tôi có thể viết Nắng lẻ, Mây lẻ, nhưng những thứ ấy không… lạnh, khi tôi đang nói tới cái cô độc hiu hắt của kiếp người”.

Khác với Cánh đồng bất tận, Gió lẻ của Nguyễn Ngọc Tư từ khi đăng tải nhiều kỳ trên Sài Gòn Tiếp thị cho đến khi xuất bản thành sách, đã có nhiều sự cảm nhận khác nhau. Đó cũng là chuyện thông thường trong đời sống văn học, đặc biệt là đối với một tác giả trẻ được xem là người của công chúng như Nguyễn Ngọc Tư. Dù cho cảm nhận ở góc độ nào đi chăng nữa, thậm chí khắt khe, lo ngại thì cũng là một tình yêu, sự quý mến mà công chúng dành cho cô.

Viết cho những gì mình thích

- Ngọc Tư đã đón nhận sự phản hồi từ phía bạn đọc với Gió lẻ như thế nào ?

. Tôi cười khi bạn bảo, đọc lần thứ hai mới hiểu. Tôi cười khi bạn nói, nó giống như bài thơ. Tôi cười khi bạn bảo, nó chẳng giống tôi chút nào. Tôi cười khi bạn nói, sao không viết truyện nào vui vui, gì mà buồn quá… Đứa con này đã ra đường rồi, người ta nhìn nó và cảm nhận nó, đối xử với nó thế nào không còn nằm trong tầm tay tôi.

- Có người nói qua Gió lẻ, thấy Ngọc Tư vượt hẳn lên so với Cánh đồng bất tận về phong cách và ngôn ngữ; có người không đồng tình, cho rằng qua Gió lẻ, Ngọc Tư không còn là đặc sản của một vùng đất đã làm nên Nguyễn Ngọc Tư. Từ phong cách, ngôn ngữ, chi tiết . . . đã mất đi bóng dáng của Cánh đồng bất tận, trong khi hai nhà văn lão thành Sơn Nam và Trang Thế Hy suốt cuộc đời chẳng những không thay đổi mà càng làm đậm thêm phong cách. Ngọc Tư có nghĩ đến điều này?

. Xin hỏi lại, Gió lẻ không còn bóng dáng của Cánh đồng bất tận hay bóng dáng tôi? Bởi nếu cần bóng dáng của Cánh đồng bất tận thì tôi không phải viết một cái bản sao Cánh đồng bất tận. Còn bạn đang nhắc tới bóng dáng tôi thì Cánh đồng bất tận không đại diện duy nhất cho tôi. Mười năm tôi viết những cái mà người ta thích, giờ tôi viết những gì chính mình thích. Cánh đồng bất tận, hai ông Sơn Nam và Trang Thế Hy cũng không thích đâu. Mà, đem tôi so sánh với hai cây đại thụ này thì chẳng phải là … ăn hiếp tôi sao! Cứ mỗi lần cái cây nhỏ này ra một nhánh mới, nhiều người lại kêu lên, nhánh này không ổn, nó làm cho cây nhỏ không giống cái tán của mấy cây kia. Sao bạn nghĩ rằng tôi muốn lớn giống hệt như hai nhà văn mà tôi yêu quý?

- Có chút hiểu lầm ở đây. Bóng dáng Cánh đồng bất tận ở đây là phong cách, là ngôn ngữ, là giọng điệu của Nguyễn Ngọc Tư. Cũng không ai bắt cô phải giống hai nhà văn lão thành của chúng ta. Ý tôi muốn nói có những nhà văn giữ suốt đời một phong cách viết, một giọng điệu kể, trong khi Ngọc Tư qua Cánh đồng bất tận và Gió lẻ là hai Ngọc Tư hoàn toàn khác nhau. Và, theo Ngọc Tư thì viết cái mà người ta thích với viết những gì chính mình thích đã tạo nên hai phong cách đó?

. Bạn thấy có “hai tôi” sao? Lạ thiệt, mấy hôm trước, một người bạn tôi lại bảo với Gió lẻ, tôi chưa thóat được (sao bạn ấy lại nghĩ là tôi muốn thoát?), vẫn là tôi của năm xửa năm xưa ấy. Điều đó có nghĩa, cách cảm thụ của mỗi người có khác nhau. Tôi như một kẻ đẽo cày giữa đường, ai qua cũng ngó nghiêng, chỉ chỏ một tí. Cái tôi thấy buồn không phải vì những lời chân thành của bạn, mà là tôi thấy mất tự do. Nhiều người cứ gào thét đòi tự do sáng tác, nhưng lại băn khoăn trước việc cô ta viết như cô ta thích.

Tự hào, vì đã chịu dời chân khỏi hào quang cũ

- Ngọc Tư muốn nói gì qua hai từ Gió lẻ được dùng để làm nền cho câu chuyện ?

. Tôi thích gió. Nó thơ mộng, bảng lảng, khó nắm bắt. Tôi lớn từ xứ gió, mà gió Nam gió chướng gì cũng đẹp, nên bị ám, viết gì cũng cho gió thổi. Tôi có thể viết Nắng lẻ, Mây lẻ, nhưng những thứ ấy không… lạnh, khi tôi đang nói tới cái cô độc hiu hắt của kiếp người.

- Cánh đồng bất tận đã lôi cuốn mọi tầng lớp bạn đọc, từ tiểu thương, nông dân, sinh viên, trí thức, văn nghệ sĩ... Ở đó, người ta thấy một Nguyễn Ngọc Tư gần gũi, mộc mạc mà sâu sắc. Từng chi tiết, từng cử chỉ và từng lời thoại của các nhân vật mang đậm màu sắc của một vùng đất. Nhưng Gió lẻ, nếu so với Cánh đồng bất tận thì có một khoảng cách rất xa, rất kén chọn người đọc, bởi thủ pháp “montage” và sự phù phép về chữ nghĩa ?

. Cho đến câu hỏi này là tôi đã nhìn thấy một bi kịch, là bạn đọc cứ trải chiếu ở cái chỗ Cánh đồng bất tận và muốn tôi ngồi uống rượu mãi ở đó. Trong khi tôi muốn đi và thực sự đã đi rồi. Tại sao tôi cứ luẩn quẩn ở cánh đồng đó trong năm năm, mười năm và hai ba mươi năm nữa, mà không được đi nhậu, ngắm cảnh ở không gian khác. Tôi biết, cái chỗ tôi muốn tới và thích tới không đông đảo người chờ đợi và chúc tụng, nhưng tôi tự hào là mình cũng chịu dời chân khỏi cái hào quang cũ mà đi.

- Không ai muốn Ngọc Tư ngồi nhậu mãi một chỗ. Ngọc Tư có thể nhậu từ trên rừng xuống biển, nhậu từ Bắc vào Nam, hoặc xa hơn nữa, nhưng dù nhậu ở đâu thì cũng nhậu theo kiểu của Nguyễn Ngọc Tư…

. Vẫn cứ khô khoai và rượu nếp? Vẫn cứ xếp bằng trên chiếu? Tháng trước tôi lỡ ngồi ở nước Lào, nên tôi không nhậu được bởi ở đó tìm không ra khô khoai, cũng chẳng rượu nếp. Tháng trước nữa tôi nằm ở Tam Đảo, bạn đi cùng chỉ mang theo rượu mà không có khô khoai, vậy là tôi ngồi không, chết thèm? Tôi muốn tùy nghi, sống và viết, theo đúng như bản chất thất thường vô chừng của mình. Tôi biết không ít người đang băn khoăn bởi ý nghĩ họ đã mất tôi rồi. Nhưng tôi đi đâu đó không có nghĩa là không quay lại. Con cá quẫy để khỏa bèo vì nó cần thở ở một khoảng rộng hơn. Tôi cũng vậy.

Ông già vĩ đại - Có thấy chật chội không?

- Xin hỏi một câu hơi vô duyên, điều gì khiến Ngọc Tư viết Gió lẻ, một câu chuyện dường như không có không gian và cả thời gian ?

. Ủa, có phải phóng sự ký sự đâu mà phải nhất định có không gian thời gian? Tôi đã từng gặp những câu hỏi kiểu như, viết cái truyện đấy thì nguyên mẫu ở đâu? Trời, tôi nói dóc kiếm tiền mà. Lần này tôi nói dóc hơi… quá, giống như kể lại một giấc mơ.

Hồi nhỏ tôi mê phim kiếm hiệp, truyện kiếp hiệp, có mấy anh chàng hiệp khách cứ rày đây mai đó, gặp ai yêu nấy, gặp ai đánh nấy, tôi khóai. Hai năm gần đây, tôi cũng thường hay đi, đi bụi, gặp tối thì ngủ, gặp đói thì ăn. Và thời gian phần nhiều trên xe đò, tôi nghĩ câu chuyện về cuộc đi bất tận của những người không tên tuổi…

- Gamzatov từng nói: “Văn học không có ranh giới, nhưng nhà văn phải có quê hương”. Và chính ông đã làm cho cả thế giới biết đến cái vùng Đaghextan nhỏ bé của ông. Với những tác phẩm đã qua, Ngọc Tư đã tạo nên dấu ấn trong lòng bạn đọc cả trong và ngoài nước về một vùng đất. Có bao giờ cô nghĩ rằng mình sẽ làm đậm thêm dấu ấn đó hay tiếp tục dắt bạn đọc đi nhậu khắp cùng trời cuối đất ?

. Trời, lại một ông già vĩ đại nữa! Tôi không biết bạn nghĩ về lời của ông nhà văn ấy thế nào, nhưng tôi hiểu câu đó theo cách tôi đang làm. Tôi 31 tuổi, điều tôi quan tâm không phải là cái thành tựu vĩ đại mà ông ấy có, tôi chỉ nghĩ, khi ông trạc tuổi tôi, thì ông làm gì và nghĩ gì, vật lộn với cuộc viết lách như thế nào? Tôi muốn biết ông ấy đã từng làm - cách - nào để có được sự vĩ đại đó. Có hoang mang không? Có băn khoăn không? Có mệt mỏi không? Có trống rỗng không? Có dò dẫm tìm đường không?Có thấy chật chội không?

- Xin cảm ơn Ngọc Tư về cuộc trò chuyện này.

(Tạp chí Người Đô Thị)